Su, son yıllarda hem dünyada hem de ülkemizde en değerli gündem hususlarının başında geliyor. Bir yanda barajlardaki su düzeyleri hiç olmadığı kadar düşük seyrederken öteki yanda ani yağışların yol açtığı seller, maalesef can ve mal kayıplarına sebep oluyor. Eriyen buzulların tesiriyle okyanuslardaki su düzeylerinin süratle artması da kıyılardaki pek çok kentin su baskını tehlikesiyle karşı karşıya olduğu manasına geliyor.
Birçok kent bu riskler karşısında suyu sonlarının dışında tutmak için yollar arıyor. Birden fazla vakit da bu yol “gri altyapı” denen beton duvarlar, barajlar ve misal tedbirler oluyor.
Avustralya’nın Sidney kentinde bulunan New South Wales Üniversitesi İnşa Edilmiş Etraf Okulu’nda öğretim vazifelisi olan Elisa Palazzo, “Bu yaklaşım, su baskınlarının kapsamını ve hacmini öngörmenin mümkün olduğu durumlarda güzel çalışıyor. Lakin iklim belirsizliğinin arttığı günümüzde, önemli kısıtları beraberinde getiriyor” tabirlerini kullandı.
İklim krizinin kentleri tehdit etmeye ve kıyı çizgilerini değiştirmeye devam etmesi, yeni tahlil arayışlarını da kaçınılmaz hale getiriyor. Su baskınlarına karşı hassas durumdaki kentlerin kimilerinde, suyu kentin dokusunun bir modülü haline getiren, çok olanı depolayıp yetersizlik durumlarında sisteme katan yapılara başvuruluyor.
“Bu gayretlerin kapsamı iklim krizinin tesirlerini bertaraf etmeye yetecek kadar süratli genişletilebilecek mi?” sorusunun cevabı şimdi net değil. Fırsatları görmek için bu örnekleri kesinlikle göz önünde bulundurmak gerekiyor.
İşte dünyanın 5 farklı noktasından su idaresine farklı gözlerle bakan tahliller…
Bangkok, Tayland: “Maymun yanağı” parkları
Chao Phraya Irmağı’nın taşkın yatağına kurulmuş olan Bangkok kenti, su baskınları konusunda epey hassas bir pozisyonda. Hakikaten kentte 2011 yılında meydana gelen seller, yüzlerce kişinin vefatına neden olmuştu.
Diğer yandan Tayland Körfezi’ndeki su düzeyi günden güne yükseliyor. Buna ek olarak rakımı 1,5 metre civarında olan 11 milyonluk Bangkok, artan kentleşme nedeniyle günden güne çöküyor.
Peyzaj mimarlığı şirketi Landprocess’in Taylandlı kurucusu Kotchakorn Voraakhom, mesleğini su baskınlarına karşı daha dirençli kentler inşa etmeye adadı. Voraakhom’un bu süreçte sorduğu en kıymetli soru şu: “Doğaya karşı çalışmak yerine tabiatla iş birliği yapan kentler tasarlayabilsek ne olurdu?”
CNN’e konuşan Voraakhom, “İklim değişikliği kentlerin çökmesine neden oluyor ve halihazırdaki altyapılarımız, bizi büyük seller karşısında daha da hassas bir hale getiriyor” dedi.
Voraakhom’un Bangkok için geliştirdiği tahlillerden biri, Chulalongkorn Üniversitesi hudutları içinde yer alan ve kentte bulunan çok az sayıdaki yeşil alandan biri olan Yüzüncü Yıl Parkı.
Üniversitenin kuruluşunun yüzüncü yıldönümü olan 2017’de tamamlanan 45 bin metre kare yüzölçümüne sahip bu park, suyla işleyecek ve suyu tutacak halde tasarlanmış. Eğimli bir toprağa inşa edilmiş olan park, suyu huni gibisi yapılarla evvel bahçelere ve yapay bataklıklara oradan da bir gölcüğe yönlendiriyor.
Parkın en çarpıcı özelliği ise göz önünde değil yer altında. Park yerinin altında bulunan tanklar 160.000 galon (605 metreküp) su hacmine sahip. Parkın genelinde tutulan su ölçüsü ise 1 milyon galonu (3.785 metreküp) bulabiliyor.
Voraakhom, geçen yıl The New York Times’a yaptığı açıklamada, parkın ilhamını maymunların yanaklarından aldığını söylemişti. Maymunlar yanaklarını acıktıkları vakit yiyebilecekleri yiyecekleri depolamak için kullanıyor. Park da suyu birebir biçimde kullanıyor.
Şehirleşmenin ağır olduğu kentler ısıyı tutarken, yeşil alanlar hava kirliliğini azaltmaya ve ısı adası tesiri yaparak kentleri serinletmeye yardımcı oluyor. Voraakhom, Yüzüncü Yıl Parkı’nın kentin hayli küçük bir yüzdesini oluşturduğunu lakin tekrar de yapılabileceklere dair hoş bir örnek olduğunu söyledi.
Pekin, Çin: Sünger şehirler
Hem su baskınlarının hem de kuraklığın epey tesirli olduğu Çin, uzun vakittir “sünger şehirler”i tartışıyor. İsminden da anlaşılabileceği üzere sünger kentler suyu emip fazlasını tutabilen altyapılar içeriyor. Bu kentlerin en kıymetli ögelerini bahçeler, yeşil çatılar, bataklık alanlar ve geçirgen kaldırımlar oluşturuyor. Bu sayede su hem yerin altına inebiliyor hem de kentin dışına akıtılabiliyor.
Pekin, 2012 yılında büyük bir sel yaşadı. Mal kayıplarının yanı sıra yaklaşık 80 kişi de sellerde can verdi. Buradan yola çıkan Çin hükümeti, 2015 yılında 16 kenti kapsayan bir sünger kentler pilot programı başlattı. O günden bu yana projenin kapsamına eklemeler yapıldı.
Tasarım firması Turenscape’in kurucusu ve sünger kentler fikrinin öncüsü mimar ve öğretim vazifelisi Kongjian Yu, “Bütün kentler düşman üzere suya karşı direnmeye çalışıyor” derken sünger kentlerin gayesinin “suya daha fazla alan açmak” olduğunu belirtti.
Jiangxi’den bir “sünger park”
Pekin’de bulunan Yongxing Irmağı Parkı, Yu’nun çok sayıdaki sünger kent projesinden biri. Evvelden betondan yapılma bir drenaj kanalı bulunan bu bölge Turenscape tarafından sel sularını yönetecek ve yağmur suyunu filtreleyecek bir “sünger ırmağa” dönüştürüldü.
Yürüyüş yollarının bir ağ üzere ördüğü parkta, çeşitli bitkiler ve söğüt, çiçek elması ve alıç üzere ağaç tipleri bulunuyor. Bunun yanında çocukların oynaması için alanlar ve yetişkinler için spor alanları da mevcut.
Çin’deki sünger kentlerin sayısı arttıkça, bu kentlerin iklim değişikliğinin güçlendirdiği yağmurlar ve fırtınalarla başa çıkabilme gücü de tartışma konusu oluyor. Örneğin Henan vilayetinde bulunan ve sünger kent teşebbüsünün bir modülü olan Zhengzhou’da, 2021 yılında yaşanan ağır yağışlar sonucunda seller, neredeyse 300 kişinin hayatını kaybetmesine neden oldu.
Ancak Yu, sünger kentlerin, kentleşme sürecinde ırmak yataklarına ve bataklık topraklara ziyan veren yanılgıları düzeltmek ve betona alternatif üretmek için gerekli olduğunu savunuyor.
Amsterdam, Hollanda: Teknelere dönüşen evler
Yüzölçümünün üçte biri deniz düzeyinin altında kalan Hollanda’da, suyla iş birliği yapmanın yolu, suyun üzerine inşaat yapmaktan geçiyor.
Örneğin Rotterdam’da dünyanın birinci yüzen mandırası bulunuyor. 2019’da açılan bu mandıranın yanı sıra kentte atık unsurlardan yapılmış yüzen parklar hatta yüzen bir ofis binası dahi var.
Rotterdam’daki yüzen mandıra
Son yıllarda bunlara yüzen konutlar fikri de eklendi.
Mimarlık şirketi Space&Matter, Amsterdam’ın kuzeyindeki Schoonschip mahallesi için su üstünde yüzen 30 konuttan oluşan bir proje hazırladı. 2021’de inşaatı tamamlanan projede şu an 100’den fazla kişi yaşıyor.
Proje kapsamındaki konutlardan birini tasarlayan i29 şirketini kurucularından Jeroen Jansen, “Amsterdam üzere bir kentte yaşadığınızda, yüzen konutlar fikri çok mantıklı bir hal alıyor. Burada su ve kara iç içe geçmiş halde” dedi.
Ana iskeleti keresteden, yalıtımı ise çuval bezi ve hasırdan oluşan bu konutlar, ısı pompaları ve güneş panelleriyle donatılmış. Çatılarında bulunan bahçeler de hem konutların yazın serin kalmasını sağlıyor hem de yağmur suyunu emiyor.
Esnek bir iskele, konutları birbirine ve karaya bağlıyor. Dahası yapılar gelgitler sonucu yükselip alçalan su düzeylerine ahenk sağlayacak formda tasarlanmış.
Fotoğraf: Space&Matter
Space&Matter’ın irtibat yöneticisi Tom Kolnaar, CNN’e yaptığı açıklamada, “Schoonschip, baskı altındaki kıyı ve delta bölgeleriyle nasıl başa çıkılabileceğine dair bir prototip oluşturmayı amaçlıyor. Yükselen deniz düzeyleriyle savaşmak yerine suyu kent şartlarının bir modülü olarak kabul etmeli ve bu şartlara ahenk sağlamalıyız” dedi.
Kolnaar, projenin önümüzdeki birkaç on yıldaki su düzeyi artışına dayanabilecek biçimde inşa edildiğini, fakat beklenenin ötesinde artışlar yaşandığı takdirde ekstra altyapı takviyesine muhtaçlık olacağını da kelamlarına ekledi.
Maldivler: Mercan formunda tasarlanmış bir şehir
Maldivler, iklim krizinin tehdit ettiği ülkeler ortasında birinci sıralarda yer alıyor. Hint Okyanusu’nda bulunan 1.000’den fazla adacıktan oluşan ülkenin deniz düzeyinden yüksekliği 1 metre bile değil.
Bir yanda su baskını tehdidi, öbür yanda artan konut gereksinimiyle başa çıkmaya çalışan Maldivler hükümeti, Dutch Docklands şirketi ile iş birliği içinde yeni bir yüzen kent inşa ediyor.
Şehri tasarlayan Waterstudio şirketinin kurucularından Koen Olthuis, “Burası bir cins teknokent fakat imajı ve verdiği hissiyat Maldivler’deki eski balıkçı köyleri gibi” dedi.
Başkent Male’ye deniz yoluyla 10 dakika uzaklıktaki bir lagünde kurulacak olan kent, çok sayıda üniteden oluşacak. Maldivler’de üretilecek bu üniteler lagünde birbirlerine ve deniz tabanına sabitlenmiş teleskopik (uzayıp kısalabilen) ayaklar üzerine monte edilecek. Ayakların bu özelliği sayesinde kent dalgalarla uyumlu olarak hareket edebilecek, yükselen deniz düzeyleriyle baş edebilecek.
Olthuis, projenin etrafa tesirlerini derinlemesine değerlendirdiklerini belirtti. Tasarım sürecinde beyin mercanlarının “alan ile açıklık ortasında dengeyi bulma” maharetinden ilham aldıklarını kelamlarına ekleyen Olthuis, kentin üstten görünümünün de mercana benzeyeceğini belirtti.
Fotoğraf: Waterstudio/Dutch Docklands
Bu dizaynın gayesi insanların barınabileceği kadar geniş bir yerleşim kurarken kâfi düzeyde güneş ışığının deniz tabanına erişimi için de alan sağlamak. Buna ek olarak mercan ekosistemleri oluşturmak için kentin altına yapay atoller de yerleştirilecek.
Şehrin inşaatının bu yılın sonlarında başlaması ve 2028 başında sona ermesi bekleniyor.
Geçmişte gündeme gelen yüzen kent fikirleri, yüksek maliyetler nedeniyle tenkit konusu olmuştu. Olthuis de bu tartışmalara dikkat çekti ve konutların ekonomik manada erişilebilir olmasının Maldivler hükümetinin en değerli kıstaslarından biri olduğunu belirtti. Olthuis, yüzen kentte yaşayacak bireylerin yüzde 90’ının mahallî halktan olmasını hedeflediklerini, konut fiyatlarının Male’deki tıpkı özellikler taşıyan gayrimenkullere denk olacağını da kelamlarına ekledi.
Kendilerine yüzen kentlerle ilgili çok sayıda talep geldiğini vurgulayan Olthuis, “Bu tıp projelere duyulan muhtaçlık artıyor. Bunun sebebi insanların su üzerinde yaşama fikrine bayılıyor olması değil, iklim değişikliğinin ortaya çıkardığı tesirlerin yarattığı alan ve güvenlik gereksinimi karşısında bu projelerin bir tahlil sunuyor olması” dedi.
Kopenhag, Danimarka: Kentin göbeğinde dev bir “iklim parkı”
Kopenhag, 2011 yılında bilim insanlarının “bulut patlaması” ismini verdiği çok ani ve çok yıkıcı yağışlara sahne oldu. Kente olağanda birkaç ayda düşecek ölçüde yağış birkaç saatte düştü, kimi bölgeler 1 metre su altında kaldı. Yaşanan hasarın maddi karşılığı 1 milyar dolar civarındaydı.
Bu felaketin akabinde, iklim değişikliğine karşı hazırlık planlarına sürat verildi. Bu kapsamda bir “iklim parkı” olan Enghaveparken inşa edildi. (“Enghave” sözü Danca’da “çimenlik” manasına geliyor.)
Geçmişi 1928 yılına dayanan bu park, mimarlık firması Tredje Natur tarafından tekrar tasarlandı. Tredje Natur’un kurucu ortaklarından Fleming Rafn, CNN’e yaptığı açıklamada, “Bir çıkmaza girmiştik” dedi. Çünkü parkın hem mirasının korunması hem de gelecekte yaşanacak ekstrem iklim olaylarına karşı hazırlanması gerekiyordu.
Bir doruğun eteklerinde bulunan parkın şimdiki tasarımı, su odaları oluşturma fikrinden yola çıkıyor.
Bu bağlamda bir beton hokey alanı 3 metre alçaltıldı. Burası sel sularının toplanmasında başlangıç noktası seçildi. Saha suyla dolduktan sonra suyun alçaltılmış gül bahçesine, orası dolduktan sonra da göle akması gerekiyor. Parkta buna ek olarak toprak altı havzaları bulunuyor. Bu havzalar mahallenin geri kalanındaki yağmur sularının toplanması için kullanılıyor.
Rafn, parkın sonlarına inşa edilen duvarlar sayesinde suyun içeride tutulacağını, bu duvarların inşaatı sırasında parkın tarihi ağaçlarına ziyan verilmediğini vurguladı.
Ancak 100 yılda bir gerçekleşebilecek kadar ekstrem yağışlarda, 35.000 metrekarelik park bir uçtan öbürüne suyla doldurulabilecek. Bu su, yağışların sona ereceği ve kanalizasyon sistemlerinin bu yükü taşıyabileceği vakte kadar parkta tutulabilecek.
CNN International’ın “As flooding increases, these cities are designed to work with – not against – the water. Here’s how they’re doing it” başlıklı haberinden derlenmiştir.
Yorum Yok